افزایش رفتارهای خودآسیب‌رسان در جامعه/وضعیتی که نخبه‌های تک‌بعدی می‌سازد

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا با اشاره بر شیوع آسیب‌های اجتماعی‌ همچون خودزنی در میان دختران جوان بر نقش آموزش و پرورش در جلوگیری از این نوع آسیب تاکید کرد.

دکتر زهره خسروی، در نشست تخصصی "خشونت علیه خود در زنان، با محوریت خودزنی در دختران جوان" که به همت جهاد دانشگاهی واحد الزهرا  با حضور الهام فخاری رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران ونمایندگانی از آموزش و پرورش و نیروی انتظامی، برگزار شد، اظهارکرد: خودزنی به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد، بخشی از آن مربوط به اختلالات روانی مانند شخصیت مرزی، ‌ اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی است، اما منظور از مورد خودزنی مورد نظر ما مورد ویژه‌ای است که در دوران نوجوانی و جوانی شایع است.

وی گفت: از آنجایی که در ایران در مورد بسیاری مسائل آماری وجود ندارد، آمار دقیقی از خودزنی دختران در ایران وجود ندارد، اما طبق آمار آمریکا در نوجوان‌هایی که مشکل روانی خاصی مانند اسکیزوفرنی و یا اختلال مرزی و موارد این چنینی ندارند، چهار تا هشت درصد خودزنی شایع است.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا تصریح کرد: یکسری آسیب‌های روانی و اجتماعی همیشه وجود داشته است، اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا در برخی برهه‌های زمانی این آسیب‌ها شدت پیدا می‌کنند، مانند طلاق که از زمان‌های قدیم وجود داشته اما در دوران خاصی افزایش پیدا کرده است. رفتارهای خودآسیب‌رسان نیز همیشه وجود داشته، اما باید پرسید چرا در جامعه فعلی ما شدت و افزایش یافته است.

خسروی افزود: بخشی از این آسیب‌ها به مسائل جامعه‌شناختی مربوط می‌شود، اما از نظر روانشناختی و فرهنگی نیز می‌توان این مسئله را بررسی کرد.

وی یادآور شد: انسان ابعاد وجودی مختلفی همچون ابعاد بیولوژیک، روابط بین‌فردی، تعلق و ارتباط اجتماعی و بعد معنوی و روحانی دارد که هر کدام از این‌ها زیرشاخه‌های خاص خود را دارند. انسان قرار است که انرژی روانی خود را در کانال‌های مختلف این ابعاد به جریان بیندازد، اما اگر این انرژی روانی فقط در یک کانال جاری شود، ‌ فرد طغیان می‌کند.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا تاکید کرد: حال این سوال مطرح می‌شود که آیا نظام آموزش و پرورش و خانواده‌های ما تمامی این کانال‌ها را سیراب می‌کنند؟ آیا بهای کافی به فعالیت‌های ورزشی و هنری می‌دهند؟ یا اینکه فقط روی بعد شناختی افراد تمرکز می‌کنند؟

تمرکز ناقص مدارس بر بعد شناختی دانش‌آموزان

خسروی با تاکید بر اهمیت مورد توجه قرار گرفتن سایر ابعاد انسانی، ‌ یادآور شد: با بررسی وضعیت فعلی متوجه می‌شویم که همه کانال‌ها به غیر از بعد شناختی، مسدود است و مدارس ما فقط روی بعد شناختی دانش‌آموزان آن هم به طور ناقص تمرکز می‌کنند.

وی تصریح کرد: انسان سالم کسی است که انرژی روانی‌اش در کانال‌های مختلف چرخش داشته باشد. ما زمانی تمام فعالیت‌های هنری را به نوعی گناه تلقی کرده‌ایم و نگذاشیم که فعالیت‌هایی همچون موسیقی، شطرنج و ... در مدارس رواج پیدا کند. هنوز هم در تلویزیون ایران ساز نمی‌بینید.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا با بیان اینکه بعضی از والدین به صورت کاریکاتورگونه به سایر ابعاد انسانی فرزندانشان توجه می‌کنند، گفت: آن‌ والدینی که دغدغه نان و سرپناه ندارند، سازهایی همچون پیانو که پرستیژ اجتماعی دارد را برای فرزندانشان تهیه می‌کنند، اما امکانات ورزشی برای دختران ما همیشه محدود بوده است و به امکاناتی هم که وجود دارد، چون دغدغه خانواده‌ها و مدارس نیست توجه نمی‌شود.

خسروی با اشاره به اینکه در آموزش و پرورش توجه زیادی فقط به بعد معنوی دانش‌آموزان انجام شده، تصریح کرد: در آموزش و پرورش گاهی اوقات آنقدر توجه به این بعد بالا بوده که آسیب‌زایی ایجاد کرده و در نهایت نتوانسته کمکی به دانش‌آموزان کند.

وی با بیان اینکه برای این دانش‌آموزان در چنین سیستمی تمام کانال‌ها بسته شده و فقط روی تحصیل آنان تمرکز شده است، گفت: این فشارها فقط روی تحصیل آن هم بدون ایجاد خلاقیت و قدرت تفکر و به صورت تقلیدی انجام شده است و چنین وضعیتی نخبه‌های تک‌بعدی را بار می‌آورد.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا، افزود: در جلسات مشاوره افرادی را می‌بینیم که با وجود موفقیت در کنکور و کسب رتبه‌های مطلوب مهارتشان در روابط بین فردی در حد یک کودک است.

خسروی یادآور شد: بنابراین یکی از راهکارهایی که می‌تواند به پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کمک کند، این است که به طور جدی روی زمینه‌های مختلفی همچون فعالیت‌های ورزشی، هنری و هر فعالیتی که تعلق اجتماعی را پرورش می‌دهد، تمرکز کنیم.

وی با بیان اینکه در کشورهای غربی کودکان از دوران دبستان فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که باعث افزایش حفظ تعلق اجتماعی‌شان می‌شود، تاکید کرد: ما هم باید به طور جدی این کارها را در قالب فعالیت‌های مختلف انجام دهیم و با توجه به علایق بچه‌ها، این فعالیت‌ها را جهت افزایش تعلق و مسئولیت اجتماعی جدی بگیریم.

جای خالی گفت‌و گو

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا درباره فعالیت‌هایی که در بعضی از کشورهای غربی جهت افزایش تعلق و مسئولیت اجتماعی کودکان انجام می‌شود، توضیح داد: در مدارس آن‌ها، بچه‌ها از سنین پایین فعالیت‌های نوع‌دوستانه‌ای را مانند رسیدگی به یک سالمند یا کمک درسی به کودک معلول انجام می‌دهند. اگر تنوع فعالیت وجود داشته باشد، این انرژی روانی متراکم نمی‌شود.

خسروی با تاکید بر اینکه ارتباطات ما در خانه و مدرسه به شکل اغناء گفت و گویی نیست، گفت: اگر که ساعتی در مدرسه وجود داشته باشد که دانش‌آموزان با هم حرف بزنند و محور،   اغنای گفت و گویی باشد، کمک بزرگی به کودکان ما می شود.

وی افزود: خانواده‌های ما در زمینه تربیت فرزند سردرگم‌اند. گاهی به سمت فرزندسالاری و گاهی به سمت تربیت سنتی می‌روند. در کلاس درس و مدرسه نیز فقط بحث رقابت‌های درسی است در حالی که گفت و گو کمک زیادی به تخلیه خشم درونی می‌کند.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا تاکید کرد: باید گفت و گو را محور آموزش در مدارس قرار دهیم و اینطور نشود که فرد به جایی برسد که راهی جز خشم علیه خود نداشته باشد.

خسروی اظهارکرد: حتی اگر کادر آموزش و پرورش هنوز آماده این مسئله نیستند که به طور کامل گفت و گو محور عمل کنند، حداقل در هفته دو ساعت را به گفت و گو اختصاص دهیم و این گفت و گو طوری باشد که بچه‌ها هم هنگام گفت و گو و هم بعد از گفت و گو امنیت داشته باشند.

وی در خصوص وضعیت فعلی سیستم‌های تربیتی گفت: در حال حاضر دو نوع طرح‌واره نقص و شرم و استحقاق و خودبزرگ‌بینی در سیستم‌های تربیتی ما وجود دارد، یعنی تربیت‌های ما یا وظیفه‌مدار هستند که منجر به طرح‌واره نقص و شرم می‌شوند یا اینکه صرفا بر حقوق، مطالبه‌ها و خواسته‌های فرد توجه می‌شود که نتیجه آن ایجاد طرح‌واره استحقاق و خودبزرگ‌بینی است که هر دوی این طرح‌واره‌ها آسیب‌زا هستند.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا تاکید کرد: در بسیاری از کشورها، سیستم آموزش و پرورش به شکلی است که نقص‌های خانواده را جبران می‌کند، ‌ زیرا آموزش و پرورش و خانواده به کمک هم می‌توانند این آسیب‌ها را کاهش دهند.

خسروی افزود: این دو طرح‌واره قدرت تحمل ناکامی را در فرد پایین‌ می‌آورند و باعث می‌شود که فرد در مواجهه با کوچک‌ترین ناکامی فرو بریزد.

وی با اشاره بر نتایج تحقیقاتی که در زمینه اعتیاد در کشورهای پرتغال و اسکاتلند انجام شده، ایجاد سرگرمی و زمینه‌هایی همچون فعالیت‌های هنری و ورزشی را عامل موثری جهت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی همچون خودزنی دانست.

رئیس پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا در پایان با تاکید بر اهمیت مشاوره‌های فردی، تصریح کرد: مشاوره‌های فردی لازم است، اما اقدامات پیشگیرانه‌ای در سطح آموزش و پرورش و رسانه‌های ما جهت جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، باید اتفاق بیفتد.

فضای مجازی عامل بروز اختلال بیش‌فعالی

نتایج یک بررسی جدید که توسط محققان آمریکایی صورت گرفته نشان می‌دهد، استفاده مداوم از گوشی‌های هوشمند خطر ابتلا به اختلال کم‌توجهی- بیش فعالی (ADHD) را در نوجوانان افزایش می‌دهد.

نتایج یک بررسی جدید که توسط محققان آمریکایی صورت گرفته و در سایت «news.usc.edu» منتشر شده نشان می‌دهد، استفاده مداوم از گوشی‌های هوشمند خطر ابتلا به اختلال کم‌توجهی- بیش فعالی (ADHD) را در نوجوانان افزایش می‌دهد.

اختلال کم‌توجّهی - بیش‌فعالی یک اختلال رفتاری رشدی است؛ معمولاً کودک توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعّالیّت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. همچنین، رفتار کودک معمولاً همراه با پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی است؛ این رفتارها از قبیل انجام کارها به‌طور نیمه کاره، عدم تلاش ذهنی برای انجام تکالیف، فعالیت و تحرک بدنی بسیار بالا حتی زمانی که مشغول بازی نیستند، گم کردن پی در پی وسایل شخصی، نداشتن تمرکز و دقت بالا در انجام کارها است. در دوران مدرسه نیز ممکن است بروز اختلالات یادگیری خصوصاً اختلال در خواندن و نوشتن را داشته باشند.

بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند؛ آنها ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند. این اختلال با فقدان توجه، فعّالیت بیش‌ از حد، رفتارهای پرخاشگرانه، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر کودکی با شک مبتلا به «ADHD» باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه شود.

«ADHD» شایع‌ترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است و حدود 3 تا 5 درصد کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ می‌دهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می‌شوند.

به گفته محققان، علت بیشتر مبتلایان به عارضه بیش فعالی هنوز روشن نیست ولی گمان می‌رود که جزو بیماری‌های چند عاملی با ریشه ژنتیکی و محیط در ارتباط باشد؛ درمورد علت تروما و عفونت مغزی البته قطعی‌ بودن علت وجود دارد.

پژوهشگران توضیح می‌دهند: عامل ژنتیکی این عارضه بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی هستند وجود دارد اما عوامل محیطی نیز بر افزایش شدت این عارضه بسیار مؤثر هستند.

دانشمندان آمریکایی دریافتند، کودکانی که روزانه چندین ساعت از دستگاه‌های دیجیتال و متصل به اینترنت استفاده می‌کنند، دو برابر بیش از دیگر کودکان در معرض ابتلا به این اختلال هستند.

پژوهشگران این بررسی باور دارند، نوجوانانی که به دفعات بسیار از گوشی‌های هوشمند خود استفاده می‌کنند در مدت دو سال بیشتر در معرض ابتلا به علائم این بیماری هستند.

این پژوهش تأکید می‌کند، استفاده مکرر کودکان و نوجوانان از تلفن همراه و اینترنت با پیامدهای منفی متعددی همراه است که این اختلال شاید یکی از کم‌اهمیت‌ترین عارضه‌های حاصل از آن باشد. همچنین، مضررات استفاده بیش از حد از تلفن همراه در کودکی، تا بزرگسالی همراه آنها خواهد بود. هرچند فاکتورهای متعددی وجود دارد که می‌تواند بر احتمال ابتلای نوجوانان به این علائم تاثیر بگذارند.

اختلال «ADHD» به میزان دو تا چهار برابر در پسران نسبت به دختران شایعتر است؛ اگر در دوران نوزادی یعنی چهار هفته اول تولد، کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی، روانی مواجه باشد یا اگر مادر در دوران بارداری سیگار یا الکل مصرف کند، این کودکان بیشتر در معرض خطر بیش فعالی قرار دارند.

بازگشت شادی به زندگی پس از سوگواری

جدایی از عزیزان به هر شکل و در اثر هر عاملی که باشد (طلاق، مرگ، در مواقعی مهاجرت و...) تلخ و دردناک است. برخی افراد را با بحران‌های عاطفی کوتاه یا بلندمدت مواجه می‌کند.

تقریبا اغلب ما با چنین شرایطی در میان خانواده و بستگان خود مواجه بوده و گاهی مستأصل مانده‌ایم که با این افراد چگونه رفتار کنیم یا چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا فرد یا افراد سوگوار واقعیت را بپذیرند سریع تر به جریان عادی زندگی بازگردند.

برای آشنایی با روان‌شناسی سوگ و دستیابی به راهکارهای موثر در این زمینه با مرجان فتحی، مشاور و دانشجوی دکترای روان‌شناسی سلامت گفت‌وگو کرده‌ایم.

عبور از دوران سوگواری یک فرآیند چند مرحله‌ای است و مدت زمان عبور از این شرایط در افراد متفاوت است.

انکار و ناباوری: این اولین مرحله سوگواری است.وقتی جدایی اتفاق می‌افتد مخصوصا اگر این واقعه در اثر مرگ یکی از اعضای درجه اول خانواده و به‌صورت ناگهانی باشد، تلخی اتفاق به قدری دردناک است که فرد گمان می‌کند در خواب است و واقعه را نه‌تنها باور نمی‌کند بلکه انکار هم می‌کند.

بیان احساسات و افکار از سوی فرد باعث می‌شود که او به تدریج مرگ عزیز از دست رفته را بپذیرد.

خشم از واقعه: در این مرحله فرد از چرایی وقوع اتفاق برای او دچار خشم و رنج می‌شود. واقعه را یک بی عدالتی می‌داند و بابت این موضوع عصبانی و شاکی است. والدینی که فرزند خود را از دست داده‌اند، احساس می‌کنند به آنان ظلم شده است.گاهی آنان خود را مسئول مرگ فرزندشان می‌دانند و دچار عذاب وجدان می‌شوند. در این شرایط والدین احساس می‌کنند بخشی از هویت خود را از دست داده‌اند. درک شرایط فرد و حمایت عاطفی و اجتماعی از فرد سوگوار باعث می‌شود که او این مرحله را راحت‌تر سپری کند.

معامله: فرد به‌واسطه شدت علاقه و میزان وابستگی تمایل می‌یابد تا تمام دارایی‌های خود را بدهد اما فردی که از دست داده است، دوباره به زندگی برگردد.

گناه: قضاوت و سرزنش ناشی از کارهایی که می‌شد برای عزیز از دست رفته انجام داد اما به هر علت انجام نشده است، باعث می‌شود فرد سوگوار دچار عذاب وجدان و گناه شود. در این مرحله فرد باید محدودیت‌های خود را بپذیرد و خود را ببخشد.

افسردگی: در این مرحله اطرافیان شاهد نوسانات خلقی در فرد هستند. اما گوشه‌گیری‌ها و احساس غم این دوران نباید طولانی مدت شوند و فرد باید بتدریج به فرایند عادی بازگردد و فعالیت اجتماعی خود را از سرگیرد. توجه داشته باشید که تشویق افراد برای بازگشت به وضعیت عادی اصلا موثر نیست.

در چنین شرایطی فرد سوگوار انتظار دارد تا دیگران سوگ او را دریابند و اجازه دهند تا او مراحل سوگواری خود را سپری کند.به همین دلیل از دیگران انتظار ندارد که در شرایطی که او احساس غم و افسردگی دارد، او را به شاد بودن تشویق کنند.

می توانید منتظر بمانید تا فرد هر زمانی که تمایل دارد درباره مرگ عزیز خود صحبت کند. در چنین شرایطی توجه داشته باشید که تن صدای شما آرام و با محبت همراه با همدلی باشد . به‌گونه‌ای که فرد متوجه شود که او برای شما مهم است و با محبت و علاقه دارید به حرف‌های او گوش می‌کنید. شما نیز از تجربیات مشابه خود با فرد صحبت کنید و از احساسات و غمی که در آن دوران تجربه کرده اید، صحبت کنید.

تنهایی: خلا ناشی از دست دادن عزیز باعث می‌شود فرد احساس تنهایی را تجربه کند.دریافت حمایت اجتماعی و حضور فرد در همنشینی‌ها در کاهش این احساس بسیار موثر است. این احساس در بین افرادی که همسر خود را از دست داده‌اند، شدیدتر است.

پذیرش: یکی از اشتباهات رایج اغلب افراد در مواجهه با فرد سوگوار این است که از او انتظار دارند از همان دقایق اولیه واقعیت را بپذیرد. در صورتی که پذیرش اتفاق به معنای واقعی زمانبر بوده و چنین انتظاری از سوی اطرافیان غیرواقع‌بینانه است.

هر چند پذیرش واقعه از سوی فرد سوگوار به معنای بازگشت شادی به زندگی او نیست. فرد در این مرحله می‌پذیرد که چاره‌ای جز ادامه زندگی بدون عزیز از‌دست رفته ندارد. معاشرت و ارتباط با دوستان و افراد مورد علاقه می‌تواند در بهتر شدن احساسات فرد بسیار موثر باشد.

پایان اندوه: این مرحله در افراد متفاوت است. میزان نزدیکی و ارتباط فرد با متوفی در پایان‌یافتن زمان اندوه موثر است. در برخی ممکن است این فرآیند یک‌سال و برخی دیگر چند سال طول بکشد. هرچه رابطه فرد با متوفی صمیمی‌تر باشد، مرحله بهبود طولانی‌تر می‌شود.

امید و بازگشت به زندگی: گذشت زمان فرد را به مرحله‌ای می‌رساند که دیگر یادآوری خاطرات فرد را کمتر اذیت می‌کند.

علائم افسردگی بالینی در افراد سوگوار

عدم‌تمرکز، بی‌خوابی، زود از خواب بیدار شدن، دیر خوابیدن، خواب طولانی و بیدار شدن با خستگی، تغییر عادات غذایی، بی‌اشتهایی، عدم احساس مزه غذا، پرخوری و افزایش اشتها، احساس گناه، ناامیدی و تنهایی، افزایش انتقاد و سرزنش خود، افکار خودکشی، انزوای شدید، افزایش مصرف دارو و آرام بخش علائمی است که در صورتی که شاهد وجود آنها در فرد سوگوار بیش از دو هفته بودید، احتمال ابتلای فرد به افسردگی بالینی وجود دارد. در چنین شرایطی برخی افراد به خودکشی فکر می‌کنند. می‌توانید به‌صورت مستقیم از او سوال کنید که «آن‌قدر ناراحتی که حاضری به خودت آسیب برسانی» نگران نباشید این پرسش احتمال بروز خودکشی را افزایش نمی‌دهد. اتفاقا باعث می‌شود که فرد افکار خود را بیان کند. در این مواقع فرد را تشویق کنید تا با یک روان‌شناس صحبت کند. درمان این نوع افسردگی 9 تا 12 ماه یا بیشتر طول می‌کشد. هر چند در مواقعی نیز فرد در مدت 4 تا 6 هفته در مسیر بهبودی قرار گرفته است.

میثاق نامه همیاران مشاوران

« هر انسانی در نوع خود کامل ، یکتا و منحصر به فرد است و دنیا نیز پدیده ای زیباست »

من به عنوان " همیار مشاور" ، قرار گرفتن در این جایگاه را توفیق الهی دانسته و با اعتقاد به یگانگی خداوند و الهام از پیام وحی ، در محضر کتاب آسمانی یاد می کنم که :

با ایمان راسخ به رشد و شکوفایی قابلیت های فطری انسان ، هنگام کمک و حمایت همتایان ،‌ موازین اخلاقی را رعایت کنم .

خود را ملزم به رعایت « اصل رازداری» و محرمانه دانستن اطلاعاتی که دیگران به دلیل اعتمادشان به من به عنوان " همیار مشاور" ، در میان  

می گذارند ، بدانم.

در شناسایی و ارجاع افراد نیازمند خدمات مشاوره ای ، دقت کافی نموده ، رعایت حرمت و آبروی افراد را بنمایم و مصالح فرد و کمک به او را سرلوحه ی کارخود ، قرار دهم.

کمک از مشاوران متخصص و ارجاع به آنان را به عنوان وظیفه ی اصلی خویش بدانم .

در توجه و احترام به دیگران و تقویت تصمیمات منطقی و  درست آنان با کمک و حمایت مشاوران ، تلاش و کوشش نمایم .

+دریافت فایل میثاق‌نامه

رنج مدارس از کمبود مشاور

چندی پیش خبری روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت با این مضمون که مشاور عالی وزیر آموزش و پرورش کاهش سن بزهکاری و افزایش استفاده از مواد مخدر در میان نوجوانان و جوانان را نگران‌کننده عنوان کرد. البته آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر هم تأییدی بر این ادعا است.

به‌گزارش «ایران» بر اساس آمارها یک درصد دانش‌آموزان، حداقل یک بار مواد مخدر مصرف کرده‌اند و به گفته کارشناسان سن مصرف اعتیاد به 14 سال رسیده است. نرگس ملک‌زاده کارشناس تعلیم و تربیت با اشاره به تحقیقاتی درباره ارتباط دختران و پسران در سن زیر ۱۸ سال می‌گوید:  زمان و سن شروع این ارتباطات، به دوران راهنمایی تحصیلی (دوره اول متوسطه) کاهش یافته و ۴۰ درصد دانش‌آموزان، رابطه کلامی با جنس مخالف را از ۱۴ سالگی آغاز کرده‌اند و بعضاً از ارتباط عاطفی به رابطه خارج از عرف گسترش پیدا کرده است.

همچنین آن‌طور که آمارهای وزارت آموزش و پرورش از دانش‌آموزان تهرانی می‌گوید در حال حاضر رفتارهای پرخطر در میان پسران در مقطع متوسطه اول ۱۹.۷ درصد و خشم بالا در میان دختران ۱۹.۶ درصد است که این ارقام نشان می‌دهد وضعیت خوب نیست. علاوه بر این به گفته مسئولان وزارت آموزش و پرورش، ترویج آسیب‌های اجتماعی در مناطق محروم و مرزی بسیار بیشتر از مناطق مرکزی کشور است و این موضوع ناشی از ترانزیت مواد مخدر از مرزهای شرقی و مواد الکلی در مرزهای غربی کشور است.

براساس تحقیق‌های صورت گرفته در این وزارتخانه، انحرافات اخلاقی، خشونت، خودکشی، دخانیات و بزهکاری به ترتیب بیشترین موارد آسیب‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهد و استان‌های خوزستان و خراسان رضوی بیشترین دانش‌آموز در معرض خطر را دارد. همچنین معضل تیغ زنی، «خون بازی یا خودزنی» را هم باید به این موارد اضافه کرد.

 

کارشناسان تعلیم و تربیت بر این باورند که وزارت آموزش و پرورش برنامه‌ای جامع برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در بین دانش‌آموزان ندارد. البته آنها معتقدند که کمبود مشاور لازم در مدارس موجب شده تا دانش‌آموزان نتوانند درباره مهم‌ترین مسائل خود با کسی مشورت کنند. این درحالی است که مشاوران مدارس هم این موضوع را تأیید می‌کنند و می‌گویند اندک مشاورانی که در مقاطع تحصیلی متوسطه اول حضور دارند هم باید‌ها و نباید‌های بسیاری در مدرسه دارند.

 

موسوی مشاور مدرسه در این باره می‌گوید: مدیران مدارس اجازه مطرح کردن موضوعات پر خطر را به ما نمی‌دهند. دانش‌آموزان بسیار کنجکاوند و از مشاور می‌خواهند درباره مباحث مختلف اطلاع پیدا کنند اما این موارد موضوعات ممنوعه در مدارس هستند. اگر آموزش و پرورش دست مدیران را باز می‌گذاشت و اجازه می‌داد که ما درباره خطرات اعتیاد و ارتباط با جنس مخالف با دانش‌آموزان راحت‌تر صحبت کنیم به طور قطع این مشکلات پیش نمی‌آمد.

 

وی تأکید می‌کند: سال گذشته یک دانش‌آموز دختر با پسری در ارتباط بود و مدیر مدرسه به‌خاطر سختگیری‌هایی که داشت اجازه مطرح شدن مشکل دانش‌آموز را نمی‌داد که همین مسأله موجب خودکشی دانش‌آموز شد، اگر بتوانیم در مدارس وضعیت روشن تری از مشاوران داشته باشیم و دانش‌آموزان به مشاوران اعتماد کنند ما می‌توانیم جلوی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را در مداس بگیریم.محمدی هم از مشاوران مدرسه دخترانه در این باره معتقد است: دانش‌آموزان فکر می‌کنند ما جاسوس بین آنها و مدیر هستیم. البته معلم پرورشی وقتی می‌بیند ما با دانش‌آموز ارتباط گرفته‌ایم سریع می‌خواهد مشکل دانش‌آموز را بفهمد و اگر مقاومتی انجام دهیم با مدیر مطرح می‌کند برای همین دانش‌آموزان اصلاً حرفی برای ما ندارند.

 

ترسیم نیمرخ روانی -اجتماعی دانش‌آموزان

مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش معتقدند برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی طرح‌های مختلفی در دست اجرا دارند اما آنچه که در گفت‌و‌گو با دانش‌آموزان و معلمان به آن می‌رسیم، توزیع چند دفترچه یا بروشور در برخی از مدارس برای آگاه‌سازی دانش‌آموزان از تهدیدات اجتماعی است؛ راهکارهایی که در مهار روند رو به رشد آسیب‌های اجتماعی راه به جایی نخواهد برد. مدیرکل مشاوره و امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش درباره بی‌برنامگی این وزارتخانه در کنترل آسیب‌ها می‌گوید:این موضوع کم لطفی است. حوزه آسیب‌های اجتماعی بسیار گسترده است. دست مشاوران در این حوزه در مدارس باز نیست علاوه بر این آسیب‌های اجتماعی یک حوزه چند بخشی است. با توجه به کمبود مشاورانی که داریم من فکر می‌کنم باز هم بسیار خوب عمل کردیم. مشاوران ما در مدارس آزمون‌های مختلفی را انجام می‌دهند تا هم به نیمرخ روانی- اجتماعی دانش‌آموزان دست پیدا کنند و هم برای پیشگیری کارهای لازم را انجام دهند. باید بگویم بیش از ۹۰ درصد مشاوران ما آموزش دیده هستند. بالغ بر ۶۰ درصد مشاوران ما دارای مدرک فوق لیسانس و دکتری هستند.مسعود شکوهی با تأکید بر اینکه هم‌اکنون 30 هزار نیروی مشاور در مدارس کم داریم، می‌افزاید:در این بخش بسیار نیرو کم داریم این موضوع را بارها اعلام کردیم اما متأسفانه پاسخی دریافت نکردیم. شما دقت کنید به ازای هر ۱۵ دانش‌آموز یک ساعت مشاوره در مدارس ارائه می‌شود.به گفته او تعداد نیروی انسانی مشاور در دوره ابتدایی هزار و 100 نفر، دوره متوسطه اول 8 هزار و 414 نفر، دوره متوسطه دوم 2 هزار و 909 نفر  است.

 

شکوهی درباره طرح‌های این وزارتخانه در سال تحصیلی جدید برای کنترل آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان می‌گوید: آزمون غربالگری روانی و اجتماعی دانش‌آموزان با هدف دستیابی به نقشه خطرپذیری و ترسیم نیم رخ روانی اجتماعی دانش‌آموزان اجرایی خواهد شد .این برنامه برای افزایش سلامت جسمی و روحی دانش آموزان در همه مقاطع تحصیلی اجرا خواهد شد تا بتوانیم نقشه خطر‌پذیری مدرسه، منطقه و استان‌ها را در مقاطع بویژه مقطع اول متوسطه پیدا کنیم. همچنین اجرای این طرح کمک می‌کند تا برنامه مداخله و پیشگیرانه در سطح خرد و کلان داشته باشیم.وی با اشاره به اینکه طرح توانمند‌سازی روانی -اجتماعی دانش‌آموزان هم در حال اجراست، اظهار می‌کند: اجرای طرح توانمندسازی روانی- اجتماعی این طرح جهت بسط، تعمیم و گسترش توانمندی‌های دانش‌آموزان در زمینه‌های مختلف تحصیلی و روانی – رفتاری با افزایش ضریب هوشمندی در تنظیم روابط اجتماعی و اجتناب از بروز رفتارهای کاهنده و ایستایی آورنده در فعالیت‌های مدرسه اجرا می‌شود که اهداف اصلی آن ارتقای سلامت روان، خود کارآمدی، امید، خوش بینی ، بهزیستی روانی و اجتماعی دانش‌آموزان دوره متوسطه اول است.

 

شکوهی به طرح همیار مشاور در مدارس اشاره می‌کند و می‌گوید: این طرح جهت تقویت توانمندی‌های فردی، اجتماعی، ارتباطی، ترویج فرهنگ راهنمایی ومشاوره، کمک به رشد سازگاری فردی و اجتماعی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه، تقویت حس مسئولیت‌پذیری و ترویج فرهنگ مشارکت‌پذیری و مشارکت‌جویی آنان انجام می‌شود. در این طرح از هر کلاس یک همیار انتخاب و آموزش داده می‌شود.

شکوهی طراحی و استقرار نظام راهنمایی و مشاوره را در تمامی دوره‌های تحصیلی مهم توصیف می‌کند و اظهار می‌کند: اگر بخواهیم در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مدارس موفق عمل کنیم باید نظام مشاوره را از دوره ابتدایی تا سال 12 در تمامی مدارس مستقر کنیم. به همین منظور ایجاد و راه‌اندازی نظام راهنمایی و مشاوره و ارائه خدمات مشاوره‌ای در تمامی سطوح را در دستور کار قرار داده‌ایم. همچنین شیوه‌نامه مدیریت فوریت‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان را مطرح کردیم. این شیوه نامه به منظور ظرفیت‌سازی و گسترش هماهنگی‌ها جهت رصد، مداخله و ارائه خدمات بموقع و مؤثر در رفتارهای پرخطر و رویدادهای ناگوار تهدیدکننده دانش‌آموزان در کل کشور بر اساس تفاهمنامه همکاری به‌منظور پیشگیری از آسیب‌های روانی - اجتماعی و مداخله مؤثر، تدوین شده است.

نقش مشاوره تحصیلی در تحولات آموزش و پرورش

  

در این مجال اندک دست به قلم برده و بر آن شدیم یکی از شدیدترین معضلات جامعه مدارس خودمان را عنوان، مسائل مهم اما نامرئی عزیزترین قشر را به چالش کشیده، و در پایان با ارائه چند پیشنهاد در مرتفع شدن آنها، هر چند اندک سهیم شویم.                               

 مقدمه: در سالیان دراز طول عمر آموزش و پرورش، مشاوران و معلمان همه بر آن بوده اند به راه و روش­های بهینه­ای دست یابند که حاصل آن یادگیری دلخواه و مطلوب از جانب یادگیرنده باشد. متخصصان تعلیم و تربیت به ویژه برنامه ریزان درسی، پیوسته به دنبال راه حل­هایی بوده­اند که چه به صورت نظری و چه به صورت تجربی و عملی، موفقیت دانش آموزان را تأمین و تضمین کنند. نقش راهنمایی (مشاوره) در آموزش و پرورش مترادف با تعلیم و تربیت و آسان کننده جریان آن است. در واقع، امر هدایت راهنمایی تحصیلی می­تواند در جهت شناخت دانش آموز و محیط و استفاده بهینه از توانمندیهای هر یک، متمرکز باشد. لذا ضرورت راهنمایی به موقع و توأم آگاهی و بصیرت، بویژه در دنیای کنونی و در کشورهای رو به توسعه­ای چون کشور ما، بیش از بیش حساس می­شود. بدین دلیل بررسی روند هدایت تحصیلی دانش آموزان در کشور و ارزیابی ملاک­های آن ضروری به نظر می­رسد. به طور کلی، افت تحصیلی موجود در مدرسه نداشتن علاقه لازم به رشته تحصیلی، ضرورت بررسی نقاط ضعف و قوت و شناخت تنگناها، از مواردی هستند که اهمیت بررسی هدایت تحصیلی را در مدرسه دو چندان می کند. عمده­ترین هدف نظام آموزشی، هدایت تحصیلی دانش آموزان در مسیری است که با پیمودن آن، نیازهای جامعه از یک سو و نیازهای فردی دانش آموزان، از سوی دیگر برطرف می شوند. مسئولان وزارت آموزش و پرورش برای هماهنگ ساختن برنامه های آموزشی با ویژگیهای شخص دانش آموزان و نیازها و مقتضیات جامعه، بخشی از فرآیند برنامه آموزشی را به هدایت تحصیلی اختصاص داده­اند و بر این باورند که از طریق اجرای طرح هدایت تحصیلی، می توان به راهنمای تحصیلی شایسته دست یافت و هدف مطلوب نظام آموزشی کنون را تحقق بخشید.   پیشینه تحقیق: مشاوره و راهنمایی مطلبی نیست که صرفا زائیده فکر بشر چند دهه اخیر باشد، زیرا با مراجعه به قرآن و احادیث و سایر منابع اسلامی و نظر کارشناسان تعلیم و تربیت اسلامی، شیوه های راهنمایی به وفور بیان شده است. همان طور که خداوند قرآن را کتاب هدایت و راهنمایی بشر نامیده است در سوره اعراف آیه 165 می فرمایند: «چون هر چه به آنها تذکر داده شده فراموش کردند ما هم آن جماعت را که پند دادند و خلق را از کاربر باز می داشتند نجات دادیم و آنانرا که ستمکاری کردند به کیفر فسقشان به بدترین عذاب گرفتار ساختیم.» همان طور که در این آیه ذکر شده علاوه بر این که خداوند قرآن، کتاب هدایت را سوی انسانها فرستاده افرادی را به عنوان هدایت کننده و مشاور انتخاب کرده است تا مردم را در راه هدایت و رسیدن به اهداف عالیه و رستگاری کمک نمایند. راهنمایی و مشاوره برای اولین بار در کشور آمریکای شمالی توسط فرانک پاستور در سال 1908 به صورت عملی اجرا شد در کشورما در سال 1332 به معنی حاصل خود شکل گرفت. بعد از افت و خیزهایی در سال های 37 و 38 به عنوان امری ضروری در سال 47 اداره کل آموزش راهنمایی تحصیلی تأسیس شد در سال 59 طی بخشنامه ای تعطیل و در سال 67 با آگاهی به ضرورت آن در امر آموزش و پرورش مجدداً شروع به کار کرد.   وجود مشاوره در آموزش و پرورش: یکی از جدیدترین تعاریف مشاوره عبارتی است که در سال 1965 توسط کرومبولنز بیان شده است. او می گوید: مشاوره­ها از یک سری فعالیت­های اخلاقی تشکیل شده است که در آن مشاور تلاش می­کند که به مراجعه کننده کمک کند تا رفتارهایی انجام دهد که در نهایت به حل مشکلات و مسائل او منجر شود. به طور کلی ماهیت انسان به گونه­ای است که در تمام مراحل زندگی از جمله دوره مدرسه و کسب علم و دانش نیاز بیشتری به مشاوره و راهنمایی پیدا می کند این راهنمایی برای رسیدن به سر منزل مقصود به افراد متخصص و آگاه سپرده می شود. از طرف دیگر چون ارتباط دانش آموز و معلم در مدرسه و کلاس رابطه ای نزدیک است بهتر آن است که ما معلمان سعی کنیم به فنون و مهارتهای مشاوره ای آگاه بیشترییدا کنیم. معلمی که با فرآیند مشاوره آشنایی داشته باشد با دانش آموزان همدلی بهتری ایجاد می کند، حمایت عاطفی مناسبی با آنان دارد. همان طور که حدود دو هزار سال پیش ارسطو به این مطلب اشاره کرده است که: «تمام یادگیری ها یک مبنای عاطفی و هیجانی دارد.»   ضرورت فعالیت های مشاوره ای در مدارس: آموزش و پرورش به عنوان نهادی عمومی و مطرح در جامعه مسئولیت مهمی در تربیت و پرورش دانش آموزان به عنوان نسل جوان و آینده ساز کشور دارد و مدرسه مکانی است که در آن استعدادها و تواناییهای دانش آموزان شناخته می شود یا به فعلیت می رسد و با استفاده از تجارب معلمان و ارائه ارزش­های مطلوب و افزایش مهارتهای لازم در افراد آنها برای زندگی و رسیدن به کمال انسانی و رشد علمی آماده می شوند. اینجاست که اهمیت راهنمایی و مشاوره در مدارس که همه آن را به عنوان جایگاه مهم پرورش نیروهایی توانا و آگاه می دانند پررنگ تر می­شود چرا که همه دانش­آموزان به نوعی در مسیر تحصیل با مشکلاتی روبرو می شوند که نیازمند کمک و راهنمایی مشاوران و معلمان خود هستند. یکی از نقش های مهم یک مشاور تأمین بهداشت روانی دانش آموزان است. دانش­آموزانی از سلامت روانی برخوردار هستند که اولاً خود را فردی ارزشمند و قابل احترام بدانند و به تواناییهای خود اطمینان داشته باشد. ثانیاً بتواند بدون دغدغه خاطر و ناراحتی با واقعیات زندگی مواجه شوند و کل وجودشان را همان طور که هست بشناسند و بپذیرند، ثالثاً با آرامش خاطر و احساس امنیت و با شوق و امید زندگی کنند.  مشاور چشم انداز تازه­ای را به ماجراهای ذهنی می گشاید چشم انداز و نگاهی که به آدمی مجال زندگی می دهد و فرصتی فراهم می کند تا فرد خودش را در ذهنش بازسازی کند و قدرتی را در اختیار فردی می­گذارد تا با بهره گیری از آن نوع جدیدی از حضور در روابط بین فردی را تجربه کند. مشاور در امر آموزش و پرورش دو نقش ایفا می کند: 1- کمک به تک تک دانش آموزان به منظور سازگاری با محیط، حل مشکلات شخصی، بروز و ظهور استعدادها و رشد و تکامل آنها؛ 2- کمک به دانش آموز در انتخاب مناسب­ترین راه از نظر رشته­های تحصیلی و انتخاب مناسب شغلی و برنامه­ریزی و آمادگی برای زندگی. در واقع نقش مشاور در مدارس را می توان به این صورت خلاصه کرد: مشاوران با تحصیل جریان رشد همه جانبه فرد آموزش و مهارتهای زندگی فردی، اجتماعی، کاهش و حذف موانع رشد، خودشناسی و محیط شناسی و ارائه سایر خدمات روانشناختی در مدارس وظیفه مهمی برعهده دارند. مشاوران در صورتی که در کار خود موفق هستند که علاقمند به دانش آموزان و آگاه به مبانی روانشناسی و جامعه شناسی و اصول تربیتی باشند و بتوانند از این آگاهی و تجربه کاری خود در محل مشکلات دانش آموزان استفاده کنند.   نقش مشاور در امور تحصیلی: دانش آموزان در جریان تحصیل با مشکلات زیادی مواجه می شوند که مشاور می تواند در رفع این مشکلات کمک های موثری به دانش آموزان ارائه دهد، که در این مقاله به شایع­ترین آنها می­پردازیم: 1- ضعف پایه تحصیلی: در مورد چنین دانش آموزانی مشاور باید برای فراگیری درون پایه از نقطه­ای که دانش­آموز ضعف دارد برنامه ریزی کند و یا به کمک خانواده ضعف پایه اورا جبران کند. فشار و وادار کردن دانش آموزان به زحمات شبانه روزی در سطح بالای تحصیلی بدون توجه به پایه بی­فایده است. آماده کردن دانش آموز و اولیای او نیاز به جلسات مشاوره متوالی دارد. 2- کمبود یا نبود انگیزه تحصیلی: دانش آموزانی وجود دارند که از نظر هوشی در حد طبیعی هستند و ظرفیت لازم برای یادگیری را دارند، اما انگیزه ای برای درس خواندن ندارند. در بیشتر موارد این انگیزه نداشتن به مشکلات عاطفی  و روانی دانش آموز و دیگر مشکلات او در خانواده و جامعه بر می­گردد. مشاور با اطلاع رسانی در زمینه تربیتی و تحصیلی و شغلی به شکوفایی استعدادها و احساس خود ارزشمندی و اعتماد به نفس و خودشناسی و ارتقای سلامت روانی دانش آموز کمک می­کند و او را از مواجه شدن با مشکلات روانی و عاطفی باز می دارد و کمک می کند تا به سازگاری عاطفی معقولی در جامعه برسد. این امر در قالب ساعتی به عنوان «مهارتهای زندگی» در فرآیند هدایت تحصیلی و شغلی در اکثر مدارس اجرا شد. درس مهارتهای زندگی بسیاری از مشکلات دانش آموزان خاص را حل کرد و تا حد خیلی زیادی ایجاد انگیزه برای دانش آموزان صورت گرفت. ما معلمان در کلاس درس با تعداد زیادی دانش آموز سرو کار داریم که ممکن است در بعضی از آنها سابقه مشکلات رفتاری وجود داشته باشد و از طرف ما یا همکاران مشاوره در مدرسه نادیده گرفته شده است. همین مشکلات به ظاهر کوچک باعث بروز ناهنجاریهای زیادی در جامعه می­شود و مشکلاتی نظیر اعتیاد، ایدز، خودکشی و... را بوجود می آورد. واضح است که جبران چنین خسارتهایی کار ساده ای نیست. و بهتر آن است به جای اینکه به فکر جبران این مشکلات باشیم از رخ دادن آنها جلوگیری کنیم.   عمده ترین اهداف هدایت تحصیلی توسط مشاوران:  الف – رشد و توسعه شخصیت دانش آموز: مشاور کمک می کند که 1- دانش آموز برای خود به عنوان عضوی از جامعه احترام قائم شود. 2- بتواند روابط و مناسبات متقابل در جامعه داشته باشد. 3- تدارک محیط سالم و مساعد در کلاس برای رسیدن به رشد روانی دانش آموزان. 4- ارتباط با والدین به منظور ایجاد شناخت رفتارهای طبیعی و نیازمندیهای روانی دانش آموزان. ب) رشد و توسعه مهارتهای شغلی و حرفه ای دانش آموزان: آگاه ساختن دانش آموزان با فرصت­های موجود در جامعه و در گام جلوتر کمک به آنها برای شناخت تواناییهایشان در یک حرفه و شغل خاص. ج) رشد و توسعه قوای فکری و معنی و عقلی دانش آموزان: ایجاد زمینه­ای برای پیشرفت تحصیلی، انتخاب رشته، انتخاب دروس خاص برای ادامه تحصیل در رشته مرتبط با آن دروس، آشنا کردن دانش آموزان با استعدادها و خلاقیت هایشان. هدف عمده هر هدایت مشاوره تحصیلی این است که دانش آموز طی دوران تحصیل موفق شود رشته مناسبی انتخاب کند. در واقع هدایت تحصیلی درست و آگاه تا حد قابل توجهی از هدر رفتن سرمایه گذاری های آموزشی جلوگیری می کند. بهترین مشاوره، مشاوره ای است که به دانش­آموز کمک کند تا موقعیت کنونی خود را درک کند و برنامه ای برای هدف های آینده اش در نظر بگیرد. در امر موفقیت یک مشاوره تحصیلی عوامل زیادی موثر است. از جمله آنها: توجه به توانایهای ذهنی و استعدادهای دانش آموزان، ویژگی شخصیت آنها، توجه به نیازها و امکانات جامعه ، ارتقای سطح دانش و تخصص مشاوران تحصیلی ، تغییر نگرش مردم در مورد موفقیت ، دادن آگاهی لازم به دانش آموزان والدین آنها در مورد مسائل و مشکلات کارهای مشاوره ای و...   جمع­بندی و نتیجه­گیری: پس از صحبت و مشورت با مشاوران مدراس به این نتیجه رسیدیم که: بنا بر تفاوتهای زیادی که از جهت استعدادها، تواناییها، نیازها، و ارزشهای شخصی و از سوی دیگر تنوع در مواد درسی و رشته تحصیلی و شغلی که در جامعه وجود دارد، هر مدرسه باید حداقل یک نیروی مشاوره متخصص و ماهر تمام وقت داشته باشد. یک مورد از وظایف مشاور، تشخیص به موقع مسائل و مشکلات تحصیلی و یا رفتاری دانش­آموزان است البته این قبیل فعالیت­های مشاوره وقت گیر و محتاج مهارت و تخصص مشاور است و دانش مهارت معلم را می طلبد، اما اگر به درستی صورت بگیرد، هموار کننده راه و مسیر دانش آموز و تسهیل کننده برداشتن گام های موفقیت آمیز او می باشد. امر مشاوره بدون کمک و همکاری دانش آموزان به سر منزل مقصود نمی رسد، اگر دانش آموزی، ذهنیت پیروی نکردن داشته باشد. ما در مقام تعلیم و تربیت دهندگان او، هیچ کاری نمی­توانیم بکنیم. به هر حال، انگیزه های درونی، همه رفتارهای انسانی را هدایت می کند. به عبارتی داشتن نگرش مثبت دانش آموزان به مشاوره، در راستای تحقق اهداف مشاوره مهمترین اصل است و برای برآورده شدن این اعتماد و نگرش مثبت در دانش آموزان باید به چند مورد توجه کرد. از جمله آنها، نظرات و راه کارهای خود را به آنها تحمیل نکنیم بلکه به نظرات و راه حل هایی که رائه  می­دهند احترام بگذازیم و بپذیریم، اعتقاد و ارزشهایی که او در نظر دارد را بپذیریم، او را عاملی مهم­تر در رشد جامعه بدانیم.  پیشنهادها: 1- آگاهی بیشتر معلمان با ارکان و مفاهیم مشاوره، تا تناقض میان صحبت­های معلمان و مشاوران باعث سردرگم شدن دانش آموزان نشود. 2- استفاده از دانش­آموزان به عنوان کمک­هایی برای مشاوران؛ زیرا دانش آموزان از هم صحبت شدن با هم لذت می برند. پس اگر از همه پایه ها دانش آموزانی که در این امر مهارت اولیه­ای دارند یا همان دانش آموزانی که در نقش شورای دانش آموزی هستند، را توسط مشاور مدرسه یا دبیران پرورشی آموزش دهیم که در امر هدایت و مشاوره تحصیلی، مشاور را همراهی کنند، در امر مشاوره بسیار موفق­تر خواهیم بود چرا که دانش آموزان به دوستان خود بیشتر اعتماد می کنند. 3- آشنایی معلمان، والدین و دانش آموزان دوره راهنمایی با ضوابط و شرایط ورود به رشته های تحصیلی و شغلی مختلف.  4- در حال حاضر، معیارهای خاصی برای تعیین قوت و ضعف استعدادهای دانش آموزان وجود ندارد در حالی که هدایت تحصیلی یا حتی هدایت های روانی – رفتاری دانش آموزان مستلزم وجود ابزاری برای اندازه گیری این استعدهاست. لذا باید معیارها و ابزارهای اندازه گیری معتبر و مناسب با شرایط موجود در مدارس در نظر گرفته شود. 5- یک مشاور تحصیلی (در هدایت تحصیلی یا هدایت های رفتاری – روانی) در صورتی به موفقیت کامل خواهد رسید که همه عوامل آموزشی اعم از مدیر، معاون، معلمان و حتی اولیای دانش­آموز پس از انجام شدن مشاوره به پیگیری آن بپردازد و دانش آموز را تا گام های نهایی موفقیت همراهی کنند. لذا سعی کنیم این شرایط را در مدارس فراهم و آگاهی کافی به همه عوامل بدهیم. 6- توجه بیشتر در هدایت تحصیلی دانش آموزان برای انتخاب رشته به نمرات آنها در دروس مربوط به آن رشته باشد؛ زیرا علایق و نقاط ضعف و قوت دانش آموزان در نمرات آنها منعکس می­شود. مشاوران باید سعی کنند اثر فشار والدین برای ورود دانش آموزان به یک رشته خاص را با ارتباط اولیای آنها و مشاوره صحیح کم کنند.  7- بالابردن سطح دانش و تخصص مشاوران و تخصیص دادن یک مشاور تمام وقت به هر مدرسه راهنمایی و متوسطه چرا که خیلی از مشکلات از دوران راهنمایی شروع و در دوران متوسطه به ناهنجاریهای غیر قابل جبران تبدیل می­شود. به خصوص در مدارس راهنمایی که دانش آموزان در دوران بلوغ و سن حساس هستند و اکثر مدراس به صورت محتوا، دختر و پسر با هم در یک کلاس حاضر می شوند.  

 منابع و مآخذ: 1- قرآن کریم. 

2- مجلات رشد مشاوره 1 و 11.

3- مجلات پیوند. 

4- مجلات رشد معلم. 

5- مجلات رشد تکنولوژی آموزشی. 

6- ماهنامه پرورشی تربیت. 

7- احمدی، سید احمد؛ مبانی و اصول راهنمایی و مشاوره، انتشارات سمت. 

8- اردبیلی، یوسف؛ اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش، انتشارات بعثت.

9- حسینی (بیرجندی)، سید مهدی؛ راهنمایی و مشاوره تحصیلی، انتشارات سمت.

10- صافی، احمد؛ اصول و فنون راهنمایی و مشاوره در دوره های تحصیلی انتشارات رشد.